Przez długi czas utrzymywał się pogląd, że masaże mogą szkodzić pacjentom chorym na raka. Jednak w ostatnich latach zostały opublikowane wyniki wielu badań, które naukowo udowadniają pozytywny wpływ masażu na przebieg chorób nowotworowych. Za jego pomocą można zredukować nawet o 50% objawy somatyczne, takie jak ból.
Znaczenie dotyku jako wsparcia terapii pacjentów onkologicznych doceniono do tego stopnia, że nawet renomowane ośrodki onkologiczne w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii włączyły masaże do swojej oferty. Masaż może przeciwdziałać zmęczeniu, odczuwanemu przez wielu pacjentów jako bardzo dokuczliwy objaw. Poza tym łagodzi lęki, mdłości i depresję. Redukuje działania niepożądane chemio- i radioterapii. Na masaż reaguje pozytywnie nawet układ immunologiczny. Coraz częściej docenia się także zastosowanie masażu w likwidowaniu powikłań po leczeniu przeciwnowotworowym. Szczególnie manualny drenaż limfatyczny utorował sobie drogę jako metoda likwidowania obrzęków limfatycznych u kobiet po mastektomii. Przy okazji wykonywania zabiegów drenażu ze wskazań medycznych, zaobserwowano, że delikatny dotyk towarzyszący drenażowi limfatycznemu sprawia pacjentkom przyjemność i relaksuje.
OBRZĘK LIMFATYCZNY PO MASTEKTOMII
Nowotwór piersi jest najczęściej występującym nowotworem u kobiet. Często wymaga radykalnego postępowania chirurgicznego, a amputacja piersi stanowi ogromne przeżycie dla pacjentki. Stres psychiczny wywołany chorobą nowotworową i jej umiejscowieniem nakłada się na dolegliwości fizyczne, wśród których jedną z bardziej uciążliwych jest pojawiający się obrzęk limfatyczny kończyny górnej po stronie operowanej. Obrzęk limfatyczny to obrzęk tkanek, którego przyczyną jest zastój chłonki wskutek wad wrodzonych lub nabytego uszkodzenia naczyń chłonnych. Zaburzenie odpływu chłonki wiąże się z faktem, że stężenie substancji obciążających układ limfatyczny w przestrzeni międzykomórkowej przewyższa zdolność tego układu do przetransportowania ich do krwioobiegu.
Jedną z najczęstszych przyczyn powstawania obrzęków limfatycznych jest choroba nowotworowa — obrzęk występuje jako skutek zajęcia lub ucisku naczyń, węzłów chłonnych przez proces chorobowy, powiększone narządy wewnętrzne oraz podwyższone ciśnienie w jamach ciała. Obrzęk limfatyczny może powstawać również jako objaw niepożądany leczenia przeciwnowotworowego — na skutek usunięcia węzłów chłonnych w trakcie zabiegu operacyjnego czy w wyniku radioterapii. Jako odległe powikłanie pooperacyjne po mastektomii, obrzęk limfatyczny występuje u prawie 30-50% operowanych kobiet, powodując dokuczliwe zmiany na skórze i w tkance podskórnej.
Najczęściej obserwowane dolegliwości skórne to:
• zgrubienie i nadmierne rogowacenie naskórka,
• zwłóknienie skóry właściwej,
• zastępowanie tkanki tłuszczowej tkanką łączną,
• zanik gruczołów potowych.
Mechanizm powstawania obrzęku limfatycznego tuż po operacji, przechodzącego następnie w stan utrwalony, jest złożony i jeszcze do końca niewyjaśniony przez fizjologów. Jedną ze wskazywanych istotnych przyczyn jest zmniejszenie aktywności ruchowej kończyny po stronie operowanej. Kobieta, odczuwając po operacji ból przy wykonywaniu ruchu, ogranicza go do minimum, co niekorzystnie wpływa na przepływ krwi żylnej i chłonki. Dlatego tak ważne jest jak najszybsze wdrożenie pacjentki do systematycznej rehabilitacji, poprawiającej jakość życia.
MASAŻ U KLIENTEK Z OBRZĘKIEM
W fizjoterapii, oprócz ćwiczeń ruchowych, duże znaczenie mają różnego rodzaju masaże. W profilaktyce i leczeniu obrzęku pooperacyjnego po mastektomii mogą być wykorzystane różnorodne techniki masażu klasycznego, takie jak głaskanie, rozcieranie, ugniatanie oraz uciski. Jednakże Międzynarodowe Towarzystwo Limfologiczne (ISL, International Socjety of Lymphology) jako podstawową metodę leczenia obrzęku limfatycznego zaleca tak zwaną kompleksową terapię udrażniającą (CDT, complex decongestive therapy), która obejmuje przede wszystkim manualny drenaż limfatyczny (MLD, manual lymphatic drainage). Zasady realizacji tej terapii u pacjentek po mastektomii dotyczą 3 okresów:
1. Pierwszy — przypada na czas pobytu kobiety w szpitalu i trwa zwykle 3-5 dni,
2. Drugi — to okres po opuszczeniu szpitala, kiedy pacjentka powinna otrzymać pomoc w zakładzie rehabilitacji lub w ambulatorium,
3. Trzeci — późniejszy, utrwalający uzyskane wcześniej wyniki, w którym terapia powinna być kontynuowana w zakładach rehabilitacji, na turnusach rehabilitacyjnych w uzdrowiskach, w ramach działalności klubów kobiet po mastektomii (tzw. Amazonek) lub własnych działań polegających na stosowaniu automasażu.
W okresie tym pacjentka, po przeprowadzonym instruktażu przez fizjoterapeutę lub masażystę, może samodzielnie wykonywać automasaż, przestrzegając obowiązujących zasad, mianowicie:
• należy dokładnie umyć ręce i masowaną kończynę,
• do masażu należy używać niewielkiej ilości olejku lub tłustego kremu,
• masowana ręka powinna być swobodnie ułożona na klinie i maksymalnie rozluźniona,
• wszystkie ruchy masażu muszą być wykonywane wzdłuż przebiegu naczyń chłonnych,
• masaż nie powinien wywoływać bólu ani trwać krócej niż 10 minut,
• należy omijać miejsca napromieniowane i okolice blizny pooperacyjnej,
• wszystkie techniki powinno się powtarzać 5-10 razy.
Informacje na temat możliwości, a nawet konieczności wykonywania automasażu przez kobiety po mastektomii, powinni im przekazywać pracownicy ochrony zdrowia, lecz niewątpliwie źródłem tej wiedzy mogą, a nawet powinni być kosmetolodzy. Przekazując taką informację, kosmetolog powinien uczulić klientkę, że każdy chory w trakcie fazy intensywnej terapii udrażniającej musi być przeszkolony w zakresie techniki wykonywania automasażu przez kompetentnego specjalistę w tym zakresie. Nie wolno wykonywać automasażu bez odpowiedniego szkolenia! (…)
Czytaj cały artykuł w BEAUTY INSPIRATION 5/2017>>>
dr Joanna Klonowska
Wydział Nauk o Zdrowiu
Wyższa Szkoła Inżynierii i Zdrowia w Warszawie